महाराष्ट्रातील सांगली जिल्ह्यातील बत्तीस शिराळा या गावाचा Nagpanchami हा सन राज्यातील सर्वात आश्चर्यकारक उत्सवांपैकी एक आहे. या सणाची सर्वात विलक्षण गोष्ट अशी आहे की गावकरी जिवंत, विषारी नागांची पूजा करतात. नागपंचमीच्या दिवशी हजारो सर्प भक्त, जिज्ञासू पाहुणे आणि स्थानिक लोक या आश्चर्यकारक उत्सवाचा प्रत्यक्ष अनुभव घेण्यासाठी येथे येतात.
बत्तीस शिराळा नागपंचमीचा इतिहास
बत्तीस शिराळा हे गाव राज्याच्या पश्चिम भागात सांगली शहरापासून ६० किमी अंतरावर आहे. मराठीत बत्तीस म्हणजे ३२, आणि शिराळा तालुक्यात ३२ छोटी गावे असल्याचे सूचित करते. पहिले या गावाचे नाव “श्रीयालय” असे होते. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळात शिराळ्याच्या परिसरातील 32 खेड्यांचा महसूल येथील भुईकोट किल्ल्यावर जमा केला जात होता, म्हणून शिराळा गावास बत्तीस शिराळा हे नाव पडले.
श्रावण मास (जुलै/ऑगस्ट) च्या पाचव्या दिवशी येणारा Nagpanchami हा सण राज्यभर साजरा केला जातो. परंतु बत्तीस शिराळा येथे Nagpanchami हा एक प्रमुख सण आहे. जिवंत नागांना पकडून त्यांची पूजा केली जायची पण आता शासनाच्या निर्बंधांमुळे नागाच्या प्रतिकात्मक मूर्तीची पूजा केली जाते.स्पर्धा आयोजित केल्या जायच्या.
Nagpanchami साजरी करण्यामागील समज अशी आहे की, अनेक वर्षांपूर्वी शिराळा येथील एक कुटुंब नागाच्या मूर्तीची पूजा करत असे. जेव्हा नवनाथांपैकी एक (गोरखनाथ) त्यांच्या ठिकाणी गेला आणि त्याने त्यांना वास्तविक साप पकडण्याची आणि त्यांची पूजा करण्याची परवानगी दिली. शिराळ्यातही गोरखनाथ मंदिर आहे. 12 वर्षातून एकदा सर्व नाथपंती अनुयायी शिराळा येथे येतात आणि पुढील 12 वर्षे या मंदिराची देखभाल करण्यासाठी त्यांच्यापैकी एकाला मागे सोडतात. 17 व्या शतकात संत समर्थ रामदासांनी बांधलेल्या अकरा मारुती मंदिरांपैकी एकासाठी शिराळा प्रसिद्ध आहे. ऐतिहासिक पार्श्‍वभूमी आणि त्यात दडलेला इतिहास लाभलेल्या शिराळ्याबद्दल हे सारे आहे.
हे हि वाचा – हि बाई रोज रात्री अजगर सोबत झोपायची पण झाले काही असे…
Nagpanchami ची तयारी
Nagpanchami च्या किमान दोन आठवडे आधी नागपंचमीची तयारी सुरू होते. ३२ शिराळ्यात अनेक नागमंडळे आहेत. नाग पकडण्यात पटाईत आहेत आणि सापाच्या हालचालींवरून मातीवर बनलेल्या खुणा पाहून ते सापाचे स्थान शोधू शकतात. अगदी कोब्रासारख्या अत्यंत विषारी सापांनाही ट्रॅकिंग करून पकडले जाते. विशेष म्हणजे सणाच्या काळात सर्पदंशाच्या घटना क्वचितच घडतात.
बत्तीस शिराळा येथे साप पकडणाऱ्यांचे सुमारे ७० ते ८० गट असल्याचे समजते. प्रत्येक गट उत्सवासाठी सुमारे पाच ते सहा साप पकडतो. सापांना मातीच्या मडक्यात ठेवले जाते आणि वरचा भाग कापडाने झाकलेला असतो. त्यानंतर ही मडकी शेतकऱ्यांच्या घरी झुलवत ठेवली जातात. त्यांना दररोज उंदीर आणि बेडूक खायला घालण्यात येते.
नागपंचमी सणाच्या दिवशी
ही मडकी शेजाऱ्यांच्या घरी बायकांना पूजा करण्यासाठी नेली जातात आणि नंतर ती नागपंचमीच्या दिवशी देवीच्या मंदिरात देवी अंबाबाईचा आशीर्वाद घेण्यासाठी नेली जातात. त्यानंतर मोकळ्या जागेत, वाहनांवर, ट्रॅक्टरवर इत्यादी गटांद्वारे मोठ्या प्रमाणात उत्सव आणि थाटामाटात सापांचे प्रदर्शन केले जाते. सायंकाळी उशिरापर्यंत रॅली सुरू असते. साप उपचार आणि औषधे तयार उपलब्धतेच्या स्वरूपात पुरेशी खबरदारी घेतली जाते.
स्पर्धा
सर्वात लांब साप आणि सर्वात अनोखा दिसणारा साप इत्यादीसाठी बक्षिसेही दिली जात होती. तथापि, काही वर्षांपूर्वी, न्यायालयाने अशा पद्धतीने साप हाताळणे अयोग्य असल्याचा निर्णय दिला आणि त्यांना पकडण्यास बंदी घातली. त्यामुळे ३२ शिराळ्यातील ग्रामस्थांच्या उत्साहावर निर्बंध आले तरी सुद्धा शासनाच्या नियमांचे पालन करून आजही नागपंचमी हा सण शिराळ्यात मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो.
बत्तीस शिराळ्याला कसे पोहोचायचे?
बत्तीस शिराळा हे कोल्हापूरपासून ५० किमी आणि सांगलीपासून ६५ किमी अंतरावर आहे. हे पेठ पासून अंदाजे 20 किमी आहे.
बत्तीस शिराळा कशासाठी प्रसिद्ध आहे?
बत्तीस शिराळा नागपंचमीसाठी प्रसिद्ध आहे.
शिराळा गावास बत्तीस शिराळा हे नाव कसे पडले?
शिराळ्याच्या परिसरातील 32 खेड्यांचा महसूल येथील भुईकोट किल्ल्यावर जमा केला जात होता, म्हणून शिराळा गावास बत्तीस शिराळा हे नाव पडले.
शिराळा गावाचे पहिले नाव काय होते?
छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळात या गावाचे नाव “श्रीयालय” असे होते.
बत्तीस शिराळमध्ये आणखी कोणती पर्यटन स्थळे आहेत?
बत्तीस शिराळामध्ये गोरक्षनाथ महाराजांचा मठ,अंबामाता मंदिर ,भुईकोट किल्ला तसेच 17 व्या शतकात संत समर्थ रामदासांनी बांधलेल्या अकरा मारुती मंदिरांपैकी एकासाठी शिराळा प्रसिद्ध आहे. ऐतिहासिक पार्श्‍वभूमी आणि त्यात दडलेला इतिहास लाभलेल्या शिराळ्याबद्दल हे सारे आहे.
I am a professional film serial writer director and apart from this work I do blogging full time.I am the founder of 24 Yes Entertainment a production house.Besides this I have written and directed many OTT serials till date.